Polski Ład walczy z szarą strefą. Jakie konsekwencje czekają pracodawców za zatrudnianie "na czarno"?

Czas czytania: 5 minut.

Z artykułu dowiesz się:

• Jak rząd planuje walczyć z tzw. zatrudnianiem „na czarno” i wypłacaniem części wynagrodzenia „pod stołem”;
• Kiedy u pracodawcy powstanie dodatkowy przychód do opodatkowania w związku z nielegalnym zatrudnieniem pracownika;
• Jakie zmiany zaproponowano w zakresie ubezpieczeń społecznych, aby zachęcić pracowników do zgłaszania organom przypadków nielegalnego zatrudnienia.

Karolina BARTKOWIAK
Tax Supervisor w RSM Poland

Ada BABECKA
Junior Tax Consultant w RSM Poland
 

Omawiamy kolejną już część regulacji prawnych proponowanych w projekcie ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw – czyli tzw. „Polski Ład”. W szeregu dotychczas opublikowanych artykułów przybliżaliśmy już m.in. pomysły na modyfikację przepisów w ramach tzw. estońskiego CIT-u i pakietu wspierającego innowacje.

Tym razem przyjrzymy się nowym planom na zwalczanie szarej strefy i zatrudniania pracowników „na czarno” oraz wypłacania części ich wynagrodzenia „pod stołem”. Aby przeanalizować proponowane przez Polski Ład rozwiązania kompleksowo, sprawdzimy nie tylko skutki, jakie wprowadzenie nowych regulacji wywoła na gruncie PIT i CIT, ale też omówimy ich wpływ na przepisy o ubezpieczeniu społecznym.

Definicja pracownika zatrudnionego „na czarno”

Jak należy rozumieć nielegalne zatrudnienie, z którym postanowił walczyć ustawodawca? Definicję, do której odwołują się projektowane zmiany, znajdziemy w art. 2 ust. 1 pkt 13 lit. a) ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1100 ze zm.).

Nielegalne zatrudnienie lub nielegalna inna praca zarobkowa oznacza zatrudnienie przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków.

Ustawowa definicja nielegalnego zatrudnienia jest zatem szersza niż potoczne rozumienie zatrudnienia „na czarno”. Oznacza przykładowo, że w przypadku, gdy osoba fizyczna zawarła z innym podmiotem umowę o dzieło, przy czym ten stosunek cywilnoprawny zostanie uznany za noszący znamiona stosunku pracy – może się okazać, że podatnika obejmą wszelkie opisane poniżej sankcje. Dlatego ze zmianami objętymi tym projektem powinni zapoznać się nie tylko podatnicy, którzy zatrudniają pracowników nielegalnie, ale także ci, którzy być może zawarli niewłaściwe umowy w stosunku do tego, jakie świadczenie osoba fizyczna faktycznie na ich rzecz wykonuje.

Nielegalne zatrudnienie oznacza przychód dla pracodawcy

Zgodnie z nowelizacją, za każdy miesiąc, w którym zostanie stwierdzone istnienie nielegalnego zatrudnienia u pracodawcy, powstanie przychód w wysokości równowartości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Bez znaczenia pozostanie przy tym to, czy osoba zatrudniona nielegalnie faktycznie otrzymywała wynagrodzenie – przychód u pracodawcy i tak powstanie, i to na dzień stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia. W przypadku długoletniego stosowania nielegalnego zatrudnienia dodatkowy przychód może być więc naprawdę wysoki.

Przychodem podatnika będzie także wynagrodzenie pracownika w części, w jakiej pracodawca nie ujawnił go właściwym organom państwowym. To oręż wymierzony w pracodawców stosujących naganną praktykę zatrudniania pracowników z wynagrodzeniem, które na umowie występuje w zaniżonej kwocie (równej np. wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę), podczas gdy „pod stołem”, na podstawie ustaleń ustnych, wypłacane są dodatkowe środki. pieniądze. W efekcie, taka nadprogramowa płaca, nieujawniana w dokumentach, nie stanowi podstawy do opodatkowania oraz odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne i jest niezgodna z prawem.

Ustawodawca planuje wprowadzić analogiczne regulacje odnośnie do powstania przychodu po stronie nierzetelnego pracodawcy, zarówno na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych, jak i podatku dochodowego od osób prawnych.

Rozszerzenie katalogu wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów

Co ważne, w przypadku stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia lub zaniżenia podstawy wymiaru składek pracowników, pracodawca nie będzie mógł zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów wynagrodzenia wypłaconego z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz części wynagrodzenia, której nie ujawnił w odpowiednim czasie właściwym organom państwowym. Kosztem podatkowym dla pracodawcy nie będą również składki ZUS od wynagrodzenia z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia.

Pracodawca obciążony w całości składkami ZUS

Zmiany przewidziano także w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. W przypadku stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia lub zaniżenia podstawy wymiaru składek pracowników, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe (należne od wynagrodzenia z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia) finansują w całości z własnych środków płatnicy składek – także w części, która w normalnych warunkach podlegałaby finansowaniu przez ubezpieczonego. Analogiczne zmiany przewidziano także w przypadku ubezpieczenia zdrowotnego.

Dotychczas pracodawca miał prawo domagać się od osoby fizycznej równowartości wpłaconej składki (w części, w jakiej ubezpieczenie społeczne powinien sfinansować pracownik). Uznaje się, że ryzyko, iż pracodawca będzie dochodził od pracownika tych środków, było głównym czynnikiem zniechęcającym pracowników wykonujących pracę „na czarno” do ujawniana tego typu przypadków.

Po zmianach, pracownik zachowa prawo do ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego, a składki te będą w całości finansowane przez pracodawcę (bez dotychczasowej możliwości żądania zwrotu ich części od pracownika). Takie rozwiązanie ma stanowić niejako „zachętę” dla nielegalnie zatrudnionych pracowników do zgłaszania tego typu procederów do właściwych organów państwa.

Koniec szarej strefy na rynku pracy?

Należy zgodzić się z ustawodawcą, że szara strefa to na rynku pracy zjawisko negatywne, zarówno dla pracowników, jak i podmiotów zatrudniających pracowników legalnie. Oceniając jednak projektowane regulacje warto zastanowić się, czy proponowane środki będą faktycznie efektywne. Pytanie, które się przy tym rodzi, dotyczy również tego, jak w praktyce będą przebiegać postępowania dotyczące weryfikacji legalności zatrudnienia i rzetelności ujawnianego wynagrodzenia. Biorąc pod uwagę te i inne wątpliwości można przypuszczać, że szereg spraw – czy to podatkowych czy też z zakresu ubezpieczeń społecznych – będzie rozstrzyganych przez odpowiednie sądy.

Jako, że omawiane kwestie mogą mieć istotny wpływ także na sytuację prawną podmiotów, które prowadzą swoją działalność w sposób legalny i rzetelny, zachęcamy do dokładnego zapoznania się z projektowanymi zmianami wszystkich pracodawców, szczególnie zaś podmioty, które zawierają ze swoimi podwykonawcami umowy cywilnoprawne, takie jak umowy zlecenia czy umowy o dzieło. Pożądane wydaje się bowiem przeprowadzenie weryfikacji, czy aby na pewno dany stosunek umowny nie nosi znamion stosunku pracy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy.

Gdyby chcieli Państwo skorzystać przy ocenie tego z usług specjalistów RSM Poland – serdecznie zachęcamy do kontaktu.