Bankowy tytuł egzekucyjny sprzeczny z konstytucją, cz. II
W alercie numer 5/2015 informowaliśmy, że zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 14 kwietnia 2015 r. (sygn. akt: P 45/12) przepisy Prawa bankowego umożliwiające bankom wystawianie bankowych tytułów egzekucyjnych (dalej: BTE) są niezgodne z ustawą zasadniczą, gdyż naruszają konstytucyjną zasadę równości. Stawiają one banki w uprzywilejowanej pozycji względem ich klientów, dając im możliwość wystawiania tytułów egzekucyjnych, którym następnie sądy nadają klauzule wykonalności bez merytorycznego rozpoznania sprawy, dłużnik zaś pozbawiony jest na tym etapie jakichkolwiek środków obrony. Trybunał odroczył jednakże termin utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów do dnia 1 sierpnia 2016 r. Z uwagi na publikację uzasadnienia tego wyroku, pragniemy przedstawić rozszerzoną analizę problemu funkcjonowania BTE w obrocie prawnym w okresie przejściowym.
Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku sformułował wprost zalecenia co do stosowania przepisów o BTE przed dniem 1 sierpnia 2016 r. Przede wszystkim wskazał, że „w okresie odroczenia przepisy te (o ile wcześniej nie zostaną uchylone bądź zmienione przez ustawodawcę), mimo obalenia w stosunku do nich domniemania konstytucyjności, powinny być stosowane przez ich adresatów, w tym przez sądy”. W praktyce oznacza to, że banki nadal mogą wystawiać BTE i występować o nadanie im klauzuli wykonalności. Z kolei sądy, orzekając w tych sprawach, stosować powinny dotychczasowe przepisy, chociaż ich niekonstytucyjność została oficjalnie stwierdzona. Ewentualne wznawianie postępowań na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji będzie zaś możliwe dopiero w razie bezskutecznego upływu terminu odroczenia – tj. bez wprowadzenia zmian w prawie. Zgodnie bowiem ze wspomnianym przepisem stwierdzenie przez Trybunał niekonstytucyjności aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane m.in. prawomocne orzeczenie sądowe, stanowi podstawę do wznowienia postępowania.
Wobec powyższego Trybunał uznał za niezbędną interwencję ustawodawcy, zastrzegając jednocześnie, iż nie może mu wskazywać konkretnych rozwiązań. Zalecił jedynie, aby legislator, po przeprowadzeniu odpowiednich analiz, wybrał rozwiązanie równoważące interesy banków (wierzycieli), dłużników oraz państwa, w imieniu którego sądy rozstrzygają sprawy sporne. Zdaniem Trybunału „w szczególności konieczne jest wydanie odpowiednich przepisów intertemporalnych, które uregulują sposób zakończenia spraw wszczętych wydaniem b.t.e. na podstawie zakwestionowanych przepisów przed utratą ich mocy obowiązującej”. Trybunał dopuścił równocześnie możliwość istnienia w systemie prawnym instrumentów maksymalnie ułatwiających bankom egzekwowanie wierzytelności, zastrzegając jednak, że nie powinny być one tak krzywdzące dla klientów jak BTE.
W tym miejscu należy wskazać, iż obecnie w Sejmie toczą się prace nad projektem ustawy nowelizującej Prawo bankowe. Przedmiotem obrad Komisji Finansów Publicznych były trzy projekty poselskie rozpatrywane wspólnie. Wszystkie z nich zakładały całkowite wyeliminowanie instytucji BTE z obrotu prawnego. Różniły się one przede wszystkim postulowanym terminem wejścia w życie zmian. W jednym projekcie proponowano dzień 1 sierpnia 2016 r., w dwóch pozostałych – termin 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy. Za propozycją 14-dniowego terminu wejścia w życie opowiedziała się Komisja, ale kwestia ta nadal pozostaje sporna.
Uzasadniając propozycję terminu wyznaczonego na dzień 1 sierpnia 2016 r., projektodawcy wskazali na konieczność umożliwienia bankom dostosowania swoich polityk do nowego otoczenia prawnego, w szczególności do wydłużonej procedury dochodzenia roszczeń na drodze sądowej. Dłuższy termin miałby jednocześnie przeciwdziałać stosowaniu na szeroką skalę instrumentu określonego w art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. (tj. poddania się egzekucji w formie aktu notarialnego), co mogłoby wiązać się z dodatkowymi kosztami dla kredytobiorców. Zdaniem posłów wnoszących o termin 14-dniowy, utrzymywanie w mocy przepisów dotychczasowych przez tak długi czas doprowadziłoby do wzmożonego wystawiania BTE. Działając jeszcze w oparciu o niekonstytucyjne przepisy, banki we wszystkich możliwych sprawach spornych wystawiałyby BTE, aby wyegzekwować jak najwięcej należności przed 1 sierpnia 2016 r., bowiem ich uzyskanie w postępowaniach sądowych mogłoby okazać się utrudnione.
Jak wskazano powyżej, przedłożone przez posłów propozycje zmiany Prawa bankowego zostały rozpatrzone przez Komisję łącznie. Opracowała ona także jeden projekt, przedstawiony następnie Sejmowi. Projekt ten, w wyniku wniesionych dotychczas poprawek, zakłada wprowadzenie nowych rozwiązań, takich jak nałożenie na banki obowiązku wezwania kredytobiorcy do dokonania spłaty w wyznaczonym terminie w razie stwierdzenia opóźnienia w zapłacie. Bank powinien jednocześnie poinformować klienta o możliwości wystąpienia o restrukturyzację zadłużenia, która polegać mogłaby na zmianie warunków lub terminów spłaty. Bank powinien uwzględnić taki wniosek, jeśli byłby uzasadniony sytuacją finansową i gospodarczą dłużnika.
Na podstawie przedstawionych propozycji przepisów intertemporalnych wyróżnić można trzy przypadki. Po pierwsze, postępowania o nadanie klauzuli wykonalności BTE wszczęte i niezakończone przed wejściem w życie nowej ustawy podlegałyby umorzeniu. W drugim przypadku, jeżeli postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności zapadłoby jeszcze przed tym terminem, dalsze postępowanie toczyłoby się według przepisów dotychczasowych. Trzecia możliwość zakłada, że BTE, którym nadano klauzule wykonalności na podstawie przepisów dotychczasowych, zachowałyby moc tytułów wykonawczych także po wejściu w życie ustawy.
Ponadto, zgodnie z projektem ustawy nowelizującej banki uzyskałyby dodatkowe 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy na dostosowanie swojej działalności do nowych wymagań. Nowe przepisy miałyby odpowiednie zastosowanie także do umów pożyczek zawieranych przez SKOKi.
Na ostatnim posiedzeniu Sejmu Komisja przedstawiła ponowne sprawozdanie po II czytaniu projektu ustawy. III czytanie odbędzie się najpewniej po przerwie wakacyjnej i wtedy okaże się, w jakim kształcie i czy w ogóle ustawa trafi pod obrady Senatu. Przypomnieć jednakże należy, iż do czasu wejścia w życie ewentualnej nowelizacji Prawa bankowego zastosowanie znajdują przepisy w brzmieniu dotychczasowym.