Leszek WOZIŃSKI
Junior Audit Manager w RSM Poland
Transakcje gospodarcze zawierane przez podatników wymagają stosownej dokumentacji. W tym celu prowadzone są księgi podatkowe. Księgi podatkowe stanowią dowody księgowe, dlatego też powinny one przedstawiać obraz jednostki odpowiadający rzeczywistości.
(Nie)rzetelność ksiąg
Jedynie rzetelne i niewadliwe księgi mogą stanowić dowód w przypadku postępowania podatkowego, toczącego się przed organami podatkowymi (w myśl art. 193 Ordynacji podatkowej).
Pojęcia nierzetelności i wadliwości zdefiniowane zostały w kodeksie karnym skarbowym. Zgodnie z art. 53 § 22 KKS księga nierzetelna to księga prowadzona niezgodnie ze stanem rzeczywistym. Księgę uznaje się za nierzetelną gdy zawiera wpisy o zdarzeniach, które nie miały miejsca, pomija zdarzenia zaistniałe lub podaje wielkości inne niż zaistniałe w rzeczywistości. Artykuł 53 § 23 KKS definiuje z kolei księgę wadliwą jako księgę prowadzoną niezgodnie z przepisami prawa. W przypadku ksiąg rachunkowych, wadliwe prowadzenie oznacza, że zdarzenia gospodarcze ujmowane są wbrew zasadom wynikającym z Ustawy o rachunkowości (UoR), a w przypadku podatników prowadzących księgę – niezgodnie z rozporządzeniem w sprawie podatkowej księgi przychodów i rozchodów. W sytuacji, gdy wynikający z ksiąg obraz przedsiębiorstwa jest nierzetelny i wadliwy, istnieje przesłanka do nałożenia sankcji karnych skarbowych.
Odpowiedzialność za nieprawidłowości
Kary, za nierzetelne prowadzenie ksiąg rozpatrywane są na gruncie 3 aktów prawnych. Podstawowym z nich jest kodeks karny skarbowy, stosowany przez sądy i organy ścigania z urzędu, często bez zagłębiania się w szczegóły danej sprawy. Kolejnym aktem jest Ustawa o rachunkowości, jednak w jej przypadku pociągnięcie do odpowiedzialności zdarza się niezwykle rzadko. Dodatkowo, odpowiedzialność za nieprawidłowości w prowadzeniu ksiąg może wynikać także z przepisów ogólnych kodeksu karnego.
W przypadku, gdy podczas kontroli podatkowej lub w wyniku niedopełnienia innych obowiązków, do których zaliczamy między innymi niezłożenie sprawozdania finansowego, zostaną wykryte nieprawidłowości, wówczas stosuje się przepisy kodeksu karnego skarbowego o odpowiedzialności karnej w związku z nieprawidłowościami w zakresie prowadzenia ksiąg. W myśl kodeksu karnego skarbowego do ksiąg zalicza się nie tylko księgi rachunkowe, ale także podatkową księgę przychodów i rozchodów, ewidencje, rejestry i podobne urządzenia ewidencyjne (przede wszystkim zapisy kasy fiskalnej), które są wymagane przez Ustawę o rachunkowości.
Zgodnie z art. 4 ust. 5 Ustawy o rachunkowości odpowiedzialność za prowadzenie ksiąg rachunkowych spoczywa na kierowniku jednostki i to on ponosi odpowiedzialność za określone Ustawą obowiązki w zakresie rachunkowości. Nawet w przypadku, gdy zleci on prowadzenie ksiąg firmie zewnętrznej, nie zostaje zwolniony z obowiązku nadzoru. Odpowiedzialność może zostać jedynie rozszerzona na inne osoby, którym powierzono zadania za ich pisemną zgodą.
W przypadku przestępstw sankcjonowanych przez UoR, policja oraz organy podatkowe są organami odpowiedzialnymi za prowadzenie dochodzeń. Stąd, przepisy karne wynikające z UoR stosowane są raczej rzadko. Wskazane organy częściej rozpatrują daną sprawę na gruncie przepisów prawa karnego (w przypadku organów podatkowych jest to kodeks karny skarbowy, policja z kolei opiera się o kodeks karny). Należy zaznaczyć, że w przypadku UoR, nierzetelne prowadzenie ksiąg rachunkowych stanowi przesłankę do pociągnięcia do odpowiedzialności, bez względu na to czy skutek w postaci szkody lub naruszenia obowiązku podatkowego był istotny.
Kary jakie mogą zostać nałożone za nierzetelne prowadzenie ksiąg, to zgodnie z art. 61 § 1 kodeksu karnego skarbowego, kara grzywny wynosząca maksymalnie do 240 stawek dziennych. Jest ona ustalana przez sąd na podstawie warunków osobistych i możliwości zarobkowych sprawcy. W przypadku uchybień mniejszej wagi, sprawca czynu zabronionego dotyczącego prowadzenia ksiąg rachunkowych podlega karze grzywny jak za wykroczenie skarbowe. Takiej samej karze podlega ten, kto wadliwie prowadzi księgi. Również artykuł 303 kodeksu karnego przewiduje sankcje za nierzetelne prowadzenie ksiąg. Odpowiedzialność ta sprowadza się do maksymalnej kary pozbawienia wolności do lat trzech chyba, że szkoda majątkowa jest znaczna, wówczas może wynieść do pięciu lat pozbawienia wolności. W przeciwieństwie do Ustawy o rachunkowości, w przypadku kodeksu karnego, aby ukarać sprawcę musi wystąpić szkoda majątkowa – samo nierzetelne prowadzenie ksiąg rachunkowych nie stanowi przesłanki do powstania odpowiedzialności karnej. Jak wynika z UoR, podatnik nierzetelnie prowadzący dokumentację może zostać obciążony kwotą grzywny, jak również karą pozbawienia wolności do lat dwóch.
