Business judgement rule: klucz do podejmowania decyzji w biznesie

W artykule odpowiadamy na pytania:

• Co reguluje zasada business judgement rule?
• Czym jest „uzasadnione ryzyko gospodarcze”?
• Jakie okoliczności należy brać pod uwagę oceniając działania organów korporacyjnych spółek?

Zasada business judgement rule (BJR) – czyli zasada biznesowej oceny sytuacji odnoszącej się do zasad odpowiedzialności członków organów spółek akcyjnych i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością – jest istotnym czynnikiem, który osoby decyzyjne powinny brać pod uwagę podczas prowadzenia działalności zarówno w Polsce, jak i na arenie międzynarodowej. Dlaczego odgrywa tak znaczącą rolę i o jakich praktykach związanych z zarządzaniem ryzykiem warto pamiętać, aby miała ona zastosowanie? Przyjrzyjmy się najważniejszym kwestiom towarzyszącym temu zagadnieniu.

Czym jest business judgement rule?

Business judgement rule (BJR) to zasada prawna wprowadzona na mocy tzw. prawa holdingowego, czyli ustawy nowelizującej Kodeks Spółek Handlowych.

Zgodnie z nią likwidatorzy oraz osoby będące członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej nie naruszają obowiązku dołożenia staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności, jeżeli – postępując w sposób lojalny wobec spółki – działają w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym podejmują decyzje na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

Zasada BJR jest o tyle istotna, gdyż przed jej wprowadzeniem członek zarządu ponosił odpowiedzialność względem spółki, w której pełnił swoją funkcję, jeżeli swoim działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub umową spółki wyrządził w sposób zawiniony szkodę tej spółce. Business judgement rule w zasadzie reguluje więc swoisty brak precyzji w obowiązujących wcześniej przepisach, z których dosadnie nie wynikało w jaki sposób należy kwalifikować nietrafione decyzje biznesowe podjęte przez członków zarządu (zatem istniała szansa, że członek zarządu mógł i tak zostać pociągnięty do odpowiedzialności za decyzje, które przyniosły straty mimo ich zasadności).

Dzięki wprowadzeniu zasady BJR działania członków zarządu ocenia się poprzez analizę procesu ich podejmowania, a nie wynikającego z nich efektu. Jeśli decyzja podejmowana przez członka zarządu w chwili jej podejmowania była uzasadniona i poparta odpowiednimi analizami, to istnieje możliwość wyłączenia odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce w jej skutku. Warunkiem tego jest podjęcie decyzji w granicach uzasadnionego ryzyka biznesowego, w oparciu o adekwatne do okoliczności informacje.

Business judgement rule w Polsce i na arenie międzynarodowej

Zasada biznesowej oceny sytuacji została wprowadzona w Polsce 13 października 2022 r., na mocy ustawy nowelizującej Kodeks spółek handlowych. 

Wprowadzenie proponowanych zmian stanowiło krok w stronę harmonizacji rozwiązań obowiązujących w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i spółce akcyjnej z tymi, które zostały wprowadzone w prostej spółce akcyjnej (co wiązało się zresztą z brakiem argumentów przemawiających za różnicowaniem poszczególnych regulacji).

Podobne rozwiązania prawne znaleźć można w kodeksach lub ustawach wielu innych państw – na przykład Austrii, Chorwacji, Czech, Hiszpanii, Niemiec, Portugalii, Słowacji czy Rumunii. Co przy tym istotne, zasada business judgement rule jest również zawarta w Europejskim modelu kodeksu spółek handlowych.

Uzasadnione ryzyko gospodarcze

Uzasadnione ryzyko gospodarcze jest jednym z najistotniejszych elementów zasady business judgement rule. Dzięki wprowadzeniu tego pojęcia kadra zarządzająca może podejmować decyzje, które wiążą się z pewnym ryzykiem finansowym lub operacyjnym, ale tylko wtedy, gdy są one racjonalnie uzasadnione.

Przykładem może być decyzja o inwestycji podmiotu w nowe technologie, które mogą przynieść konkretne długofalowe korzyści, ale których wdrożenie wiąże się z wysokim ryzykiem. O ile decyzja o poświęceniu na nie funduszy była podjęta na podstawie dokładnej analizy dostępnych informacji i zgodnie z interesem spółki, to ryzyko było uzasadnione, więc działania osób decyzyjnych nie powinny wiązać się z ich odpowiedzialnością za ewentualne straty spółki.

Ryzyko jest nieodłącznym elementem działalności gospodarczej, a każda decyzja biznesowa wiąże się z pewnym stopniem niepewności. Zasada BJR pozwala więc na bezpieczniejsze podejmowanie takich decyzji, chroniąc przed odpowiedzialnością za ewentualne niepowodzenia, o ile dana osoba działała w dobrej wierze i podjęła decyzję biznesową po dokonaniu starannej oceny wszystkich okoliczności.

Jak stosować business judgement rule w praktyce?

Aby skutecznie stosować business judgement rule w praktyce należy spełnić kilka podstawowych warunków i pamiętać, że ocena działań organów korporacyjnych spółek powinna następować w momencie podejmowania decyzji gospodarczej oraz uwzględniać:

• prawidłowość sposobu podejmowania decyzji,
• zachowanie należytej staranności,
• rzetelność podjętych działań,
• dochowanie lojalności i kierowanie się uzasadnionym interesem spółki.

Aby spełnić powyższe warunki członkowie zarządu muszą przede wszystkim podejmować decyzje w dobrej wierze – działając nie na własną korzyść, a z myślą o długoterminowym sukcesie spółki. 

W takim przypadku kluczowe jest również utrzymywanie niezależności podejmowanej decyzji oraz unikanie sytuacji konfliktowych lub takich, w przypadku których mogłoby dojść do wystąpienia konfliktu interesów. Dla zachowania pełnej transparentności działań podjęcie decyzji powinno zostać także oparte na dokładnej i rzetelnej analizie dostępnych informacji (uzyskanych np. na podstawie analizy finansowej, dzięki wsparciu ekspertów świadczących usługi doradcze czy poprzez przeprowadzenie audytu wewnętrznego lub innych badań). Oczywiście, podejmując taką decyzję, należy oceniać ryzyko w sposób obiektywny i zasadny w stosunku do danej sytuacji, tak, by zachować odpowiednią równowagę pomiędzy zyskiem a ewentualną stratą.

Członkowie zarządu powinni pamiętać również o tym, że warto dokumentować przebieg procesu podejmowania decyzji. Zapisanie przebiegu konsultacji z doradcą podatkowym oraz archiwizacja analiz i dokumentów mogą pomóc, jeśli zajdzie konieczność wykazania, że proces decyzyjny był przejrzysty i oparty na rzetelnych przesłankach. Tego typu materiały mogą też stanowić nieocenioną pomoc w przypadku ewentualnych sporów sądowych.

Członkowie zarządów i rad nadzorczych spółek muszą pamiętać, że ich decyzje mogą budzić duże emocje

Business judgement rule to zasada stanowiąca istotną część prawa korporacyjnego, umożliwiająca podejmowanie – w interesie spółki i na podstawie racjonalnych przesłanek – odważnych decyzji bez obawy o poniesienie odpowiedzialności za ewentualne straty. Odpowiednie zarządzanie ryzykiem oraz dokumentowanie procesu decyzyjnego są jednak kluczowe w praktycznym zastosowaniu tej zasady.

Warto również na kanwie tej zasady rozważyć skorzystanie ze wsparcia odpowiedniego doradcy. Eksperci świadczący usługi korporacyjne, oraz specjaliści z zakresu analizy umów gospodarczych dzięki swojej fachowej wiedzy są w stanie obiektywnie ocenić zasadność rozważanej decyzji biznesowej, wskazać ryzyka, odnieść się do odpowiednich przepisów, a także potwierdzić, że działanie zarządu jest podejmowane w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego. Działania doradcy mogą przy tym przyjąć najwygodniejszą dla danej spółki formę – np. opinii prawnej, podatkowej, czy też raportu.