Dopuszczalność potrącenia wierzytelności wzajemnych w postępowaniu upadłościowym
W dniu 4 września 2013 roku Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy w składzie 7 sędziów, podjął uchwałę następującej treści: „Oświadczenie o potrąceniu złożone przed dniem ogłoszenia upadłości, obejmującej likwidację majątku upadłego, przez jego dłużnika, który nabył wierzytelność w drodze przelewu w okresie roku przed dniem ogłoszenia upadłości wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, nie powoduje umorzenia wierzytelności.” (Uchwała o sygnaturze: III CZP 26/13)
Uchwała ta rozwiewa dotychczas istniejące wątpliwości pojawiające się na tle interpretacji art. 94 ust. 1 ustawy – prawo upadłościowe i naprawcze. Zgodnie z jego treścią, potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli dłużnik upadłego nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości albo nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości.
Problem interpretacyjny, jaki pojawił się na tle stosowania wyżej wskazanego przepisu, doprowadził do skierowana przez Sąd Apelacyjny w Krakowie następującego pytania do Sądu Najwyższego: „Czy wierzytelność nabyta w drodze przelewu przez dłużnika upadłego, wobec którego ogłoszono upadłość obejmującą likwidację jego majątku, w terminie i w sytuacji, gdy nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości jest taką, którą dłużnik ten może skutecznie potrącić z wierzytelnością przysługującą wzajemnie upadłemu, a jeśli tak, to czy jego oświadczenie złożone przed ogłoszeniem upadłości wywoła umorzenie?” Sąd Apelacyjny zauważył, że w nowszym orzecznictwie Sąd Najwyższy nie analizował bliżej powyższej kwestii.
Rozbieżności w poglądach na tle potrącania wierzytelności wzajemnych w postępowaniu upadłościowym wywołane są brakiem samodzielnego unormowania w prawie upadłościowym instytucji potrącenia wierzytelności w sposób odmienny od tego, w jaki kształtują ją przepisy kodeksu cywilnego. Jednocześnie ustawodawca wskazuje jedynie w art. 94 ust. 1 pr.u.n. skutek, jaki dla oświadczenia o potrąceniu złożonego przez dłużnika i wierzyciela (następnie upadłego) wywołuje złożenie go w warunkach wskazanych w tej normie (tj. w określonym tam terminie oraz w sytuacji, gdy podmiot składający oświadczenie o potrąceniu ma świadomość istniejącej podstawy do ogłoszenia upadłości kontrahenta).
Zgodnie z jednym z poglądów, oświadczenie o potrąceniu wskazane w pytaniu Sądu Apelacyjnego nie powoduje jedynie skutku przewidzianego w kodeksie cywilnym, tj. nie dochodzi jedynie do umorzenia wzajemnych wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.).
Z drugiej strony podnosi się, że wierzytelność wobec później upadłego, którą uprawniony obejmuje oświadczeniem o potrąceniu, zmierzając w ten sposób do jej zaspokojenia, wobec spełnienia warunków wskazanych w art. 94 ust. 1 in fine pr.u.n., staje się wierzytelnością niepotrącalną. Dlatego też nie dochodzi do skutków potrącenia w postaci umorzenia wzajemnych pretensji.
Rozwiązanie omawianego problemu interpretacyjnego jest istotne choćby z punktu widzenia zawierania umów w ramach porozumień restrukturyzacyjnych spółek, czy też dla kwestii dopuszczalności stosowania praktyki spłaty długów wobec upadłej firmy jej wierzytelnościami kupionymi w ciągu ostatniego roku.
W cytowanej uchwale Sąd Najwyższy stwierdził ostatecznie, że oświadczenie dłużnika o potrąceniu wierzytelności, którą nabył od wierzyciela, złożone przed dniem ogłoszenia upadłości nie powoduje umorzenia wierzytelności. By doszło do jej umorzenia w sytuacji, gdy dłużnik jest świadomy istnienia podstawy do ogłoszenia upadłości kontrahenta, warunkiem jest, by nabył tą wierzytelność co najmniej na rok przed ogłoszeniem upadłości. Tym samym oma-wiana Uchwała przesądza o niedopuszczalności spłaty długów wobec upadłej firmy jej wierzytelnościami kupionymi w ciągu ostatniego roku.
Podjęta przez Sąd Najwyższy uchwała leży w interesie wierzycieli upadłego, albowiem uniemożliwia rozporządzanie jego długami przez podmioty świadome jego sytuacji finansowej, w okresie roku przed ogłoszeniem upadłości. Jednocześnie Uchwała Sądu Najwyższego może spowodować, że w ramach porozumień restrukturyzacyjnych zarządy nie będą chciały zawierać umów, które w przypadku upadłości jedynie narażą ich spółki na straty.
W przypadku dodatkowych pytań lub potrzeby przedyskutowania wpływu powyższych informacji na Państwa działalność biznesową zachęcamy do kontaktu.
Zespół RSM Poland