Przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości gminnych
W dniu 10 marca 2015 r. zostały rozpatrzone przez Trybunał Konstytucyjny połączone wnioski Rady Miasta Szczecin, Rady Gminy Ustronie Morskie i Rady Miasta Poznań, które odnosiły się do kwestii przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości gminnych.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że uprawnienie do przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności przyznane osobom fizycznym i prawnym w oparciu o art. 1 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości (Dz.U.2012.83 j.t.) („Ustawa”), które takiego uprawnienia nie posiadały w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw narusza zasady zaufania do państwa i prawa oraz sprawiedliwości społecznej.
Dodatkowo, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 1 ust. 1 i 3 Ustawy, w zakresie dotyczącym nieruchomości będących własnością jednostek samorządu terytorialnego jest niezgodny z art. 165 ust. 1 Konstytucji RP, regulującym podstawy samodzielności gmin, a w zakresie odnoszącym się do nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa nie narusza art. 165 ust. 1 i art. 167 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. W pozostałym zakresie Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie.
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości (Dz.U.2012.83 j.t.)
Celem przedmiotowej Ustawy było usunięcie z polskiego systemu prawa Rzeczypospolitej Polskiej instytucji użytkowania wieczystego.
Ustawa ta zastąpiła uprzednio obowiązującą ustawę z dnia 4 września 1997 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego przysługującego osobom fizycznym w prawo własności (Dz.U.2001.120.1299 j.t.) oraz ustawę z dnia 26 lipca 2001 r. o nabywaniu przez użytkowników wieczystych prawa własności nieruchomości (Dz.U.2001.113.1209).
Ustawa obejmuje swoim zakresem szerszy krąg użytkowników wieczystych – w poprzednim stanie prawnym osobom prawnym nie przysługiwało prawo przekształcenia prawa użytkowania wieczystego.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 marca 2015 r., sygn. akt. K29/13
Należy zwrócić uwagę, że Trybunał Konstytucyjny nie orzekał w kwestii przekształcenia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości przeznaczonych na cele mieszkaniowe, zabudowanych garażami albo przeznaczonych pod taką zabudowę, a także nieruchomości rolnych. Nie ma zatem żadnych przeciwwskazań aby właściciele domów jednorodzinnych, mieszkań, garaży, spółdzielnie mieszkaniowe w dalszym ciągu występowali o przekształcenie użytkowania wieczystego gruntu we własność. To samo odnosi się także do użytkowników wieczystych gruntów rolnych.
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, z wyłączeniem spółdzielni mieszkaniowych, dotyczy osób prawnych oraz fizycznych, które uzyskały użytkowanie wieczyste w celu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Trybunał uznał, że tego rodzaju rozszerzenie zakresu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności narusza zasady zaufania do państwa i prawa oraz sprawiedliwości społecznej określone w art. 2 Konstytucji RP, jak i podstawy samodzielności gmin (art. 165 ust. 1 Konstytucji RP).
W odniesieniu do złamania zasady sprawiedliwości społecznej Trybunał Konstytucyjny uznał, zgodnie z wnioskodawcami, że kwestionowane przepisy wykreowały przywileje majątkowe dla określonych grup podmiotów. Takie uprzywilejowanie, choć dopuszczalne na gruncie Konstytucji, musi mieć jednak silne oparcie w wyrażanych przez nią wartościach. Stwierdził również, że uwłaszczenie przypadkowej grupy podmiotów skutkuje zmniejszeniem majątku publicznego, który de facto ma służyć zaspokojeniu wspólnych potrzeb.
Z kolei w kwestii naruszenia art. 165 ust. 1 Konstytucji RP to jest przepisu regulującego samodzielność prawną gmin, Trybunał Konstytucyjny stanął na stanowisku, że oddając nieruchomość w użytkowanie wieczyste, jednostki samorządu terytorialnego nie mogły spodziewać się, że drugiej stronie umowy zostanie przyznane uprawnienie do jednostronnego zakończenia stosunku prawnego przez przekształcenie przysługującego jej prawa we własność. Wskazuje to na ustawową ingerencję w umownie ukształtowane stosunki prawne, a co za tym idzie uniemożliwienie gminom realizację racjonalnej gospodarki finansowej i przestrzennej z uwagi na narzucenie przedmiotowym jednostkom samorządu terytorialnego zasad rozporządzania nieruchomościami będącymi ich własnością.
W wyniku naruszenia przepisów dotyczących samodzielności prawnej gmin, Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w kwestii naruszenia samodzielności finansowej gmin.